Зброя - Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч. Страница 10

І сапраўды, наўрад ці нешта магло «давесці» маладога купца.

— Адно толькі шкада — пакупцоў адахвочвае, — пазяхнуў гаспадар. — Як прыйдуць. «Што гэта ў вас, нябожчык?» — дый пойдуць. Такія страты.

— Нічога, мы не баімся, — сказаў Кірдун. — Паказвайце стрэльбы.

— Ды глядзіце, чаго там, — і Сураў узяў «за фук» прыказчыкаву дамку.

— Азіяцкія працэдуры — няўхвальна сказаў Чыўін, слухаючы галоснае чытанне старога.

— Цішэй бы, — сказаў яму Кірдун. — Пачуе.

— Гаварыце, — пазяхнуў Сураў. — Глухі ён.

І тут у гэтым цёмным і халодным кутку маскоўскага «сіці», пакупцам нечакана пашанцавала. Акрамя паляўнічых, няхай і дальнабойных, стрэльбаў у апошнім кутку былі штабелем складзены штуцары. Штук сто пяцьдзесят. Даўгаствольныя, вузкія, збольшага зусім новыя, а калі і пашкоджаныя, то пашкоджанні можна было ліквідаваць у звычайнай кузні: замена іглы, выдраная антабка, іншая лухта.

— Ах, каналлі, — у Кірдуна трэсліся рукі. — Во пашанцавала. Як, ты скажы, сапраўдны збіцень знайсці?

— Гэта цяжка, — пазяхаў Сураў. — Цяпер хіба збіцень. Намяшаюць дзярма з мёдам — і ўсё. Збіцень цяперака толькі ў адзінак добры: мёд, зверабой, фіялкавыя карэнні, стручковы перац, імбір, шалфей.

Чыўін пакруціў пальцам ля лоба.

— Адкуль гэта ў вас? — спытаў Алесь.

— Бацька яшчэ пасля крымскай кампаніі купіў.

«А ў салдат былі непрыдатныя стрэльбы», — з горыччу падумаў Алесь.

Штуцары запакавалі на месцы, і прыказчыкі сцягнулі гэта ўсё на ламавікоў. Алесь баяўся, каб не пакінуць за сабою хваста… Скрыні адразу павезлі на другі, зняты тым часам, склад. І Загорскаму, як заўсёды пасля чарговай куплі, стала лягчэй. Ён ведаў: сотнямі такіх ручаін сплывае ў сховішчы зброя. Зброя, да якой, з часам, аж прыкіпяць рукі.

Ён нават з нейкай павагай глядзеў на пачварнага старога над «Бібліяй». А той сядзеў над жоўтай кнігай, як сава, і з праваленага рота далятала пагрозлівае:

— Сіцэ… абіе… ізыдох…

І раптам стары Сураў узняў нялітасцівыя вочы:

— Штуцарамі цікавішся, барын?

— Рознай зброяй.

— Угу… рознай, — шэптам сказаў «глухі». — Гэта мы ведаем. Чаем гандлюеш?

— Чаму?

— У Кяхту мы штуцары спрадавалі. Там патрэбна. Адным хунхузам зброю, ды другім кітайцам зброю, ды прыказчыкам… Глядзіш, караванам бяспечна.

— Я — не туды.

— А мне твае гандлёвыя таямніцы непатрэбныя. Я гандаль кінуў. Я — пры Богу. «Біблію», бачыш, чытаю… — стары ўсміхаўся. — То ты, можа, і Тайніцкія гарматы* купіў бы?

* У Тайніцкай вежы Крамля стаялі гарматы, з якіх у «царскія дні» давалі сто адзін выстрал.

— Нашто мне яны? — засцярогся Алесь.

— У нас народ такі, могуць і гэта, — стары пачамкаў ротам. — А ты ідзі ў Бубнаўскі тракцір. Знайдзі там Бабкіна Пуда Іюдавіча… Скажы, «начотчык загадаў прыкалоць флейты ад кіслай воўны па ер-ведзі-он».

«Вось табе і «пры Богу», — падумаў Алесь.

А стары ўсміхнуўся:

— Дык ты, калі наконт тайніцкіх надумаеш, — прыходзь.

Калі яны выходзілі — у спіну ім зноў грымела «сіцэ-абіе-ізыдох…».

Чыўін з сумненнем круціў галавою:

— Не лезці б нам у тую дзірку. Бубнаўскі тракцір — страхоцце. А тут яшчэ гэты Іюдавіч з ягонымі тракцірнымі ўцехамі.

— Рызыкнем, Авакумыч, цікава.

— Ну й што ж, — уздыхнуў стары. — Давай рызыкнем. Толькі з сабою Макара возьмем.

— Што гэта ён сказаў? — спытаў Алесь. — Ну ясна, «начотчык» гэта ён сам… «Флейты ад кіслай воўны»— салдацкія стрэльбы.

— А «прыкалоць» — гэта прадаць. А «ер-ведзі-он» — гэта па два рублі дзевяноста восем капеечак стрэльба. Танна! Ды, уласна кажучы, куды яны іх прададуць? Як армію рабавалі, то нахапалі ўсяго, нават і непатрэбнага, па прагнасці сваёй.

У галерэі стаяў шум. Прыказчыкі давалі таску суседскаму хлопчыку-навічку, цягалі яго за валасы. Відаць, свае прыказчыкі паслалі хлопца да суседзяў «купіць на дзве капейкі парасячага віску», і той, неабазнаны ў гасцінадворскіх жартах, пайшоў і вось цяпер вішчэў, як парсюк.

— Не трэба, — спыніў Чыўін Алеся. — Лепей вы яму не зробіце. Тут ужо заўсёды так. Мяшчаноту ды купцоў нашых — вешаць трэба. Злы народ — вой, нялітасцівы. Вось хоць бы кулачныя бойкі. На Маскве-рацэ, на лёдзе, або ў Прэабражэнскім як фабрычныя з Котаўскіх, Балашоўскіх ды Носаўскіх фабрык б'юцца.

— Гэта і ў нас ёсць. Чаму не?

— Ёсць, ды не так. Мне веткінскія казалі. У вас гэта «з бацу», каб пагрэцца. Ды ў рукавіцах. А ў нас носаўскія «суконшчыкі» супраць гучкоўскіх «хустачнікаў». Ды загадзя, за тыдзень абмяркуюць. Ды з кожнага боку тысячы па дзве чалавек. Вайна! А правіла адно: «не бі ляжачага» ды «закладачніка» — бі да паўсмерці, хаця і свой». «А «закладка» — кавалак свінцу з завостраным канцом, каб канец з кулака тырчаў. Ды гэтым канцом — у скронь. І вось, скажы ты, як спаймаюць такога, то нават свае б'юць да смерці. І ўсё адно дзесяткамі такое сцерво знаходзіцца… Ну і ясна. У апошняй такой бойцы дзесяць на самай справе забітых, дваццаць — да паўсмерці ды трыццаць два — скалечаныя да непазнавальнасці. Гэта ўжо не кажучы аб сківіцах, вачах ды зубах.

…У Бубнаўскі тракцір пайшлі пехатою, кінуўшы Кірдуна на козлах. Чыўін усё яшчэ бурчаў:

— А заб'юць каторага смерцю храбрых на Бажанінаўскай вуліцы — на фабрыцы заўтра новы Сідар знаходзіцца. І паліцыя гэтым не цікавіцца, і гаспадары маўчаць: нашто ім на сваю завядзенію гэткую мараль пушчаць. Прыстаў лефортаўскі, Шышкоў, паспрабаваў быў іх разганяць, то ў астатнія дні яны — авечкі: хвашчы, калі ласка, хочаш, то нават порткі сам здыму, а тут палезлі на пралетку. «Бі яго!» А пры Шышкове фурман ды мушкецёр — от і ўся табе баталія. Шчасце, што фурман знайшоў ход. Устаў на козлах: «Бацюхны, пажар!» А мушкецёр здагадаўся: «Унь! Носаўская фабрыка гарыць!» Тыя глядзяць, а фурман — па конях! Ды пару чалавек — пугай! Ды некалькіх стапталі. Так і вырваліся. А то, можа, і смерць прынялі б… Ды ты унь сам зірні…

Пасярэдзіне вуліцы некалькі чалавек замяталі мётламі гразь. Былі сярод іх два масцеравыя, абцёрханы фацэт, старая ў лахманах і нават маладая жанчына з празрыстым тварам. На спіне ў кожнага крэйдай быў намаляваны крыж, заключаны ў кола. А вакол стаяў і смяяўся народ:

— Гэй там, франта, аптэкар, ты як мятлу трымаеш?

— Кіньце яму, хлопцы, пячонкі. Не нажэрся.

У маладой жанчыны твар быў чырвоны, а вочы вільготныя.

— Гэй, шлюшка, табе кажу. Ты, як адпусцяць, адрасок запомні. На Пятніцкай вуліцы, дом ягонага сцяпенства Плытава… Гэта лягчэй, прыемней.

— Укралі, — змрочна сказаў Чыўін. — Учора ля часці падмяталі, начаваць ішлі ў астрог — на вяроўцы. Сёння вось ля ўстаноў мятуць, а вечарам трапяць у спіскі зладзеяў і — на ўсе чатыры бакі. А куды ім цяпер?… Вось хаця б гэтая. Што яна магла ўкрасці? Булку, пэўна? Здарылася нешта з прыстойнай дзеўкай, работы няма. На вуліцу такой ісці — за смерць страшней.

— Дальбог, прыходзь, — пацяшаўся «сынок». — Што табе на мост ісці? Масква-рака цяпер халодная. У мяне — цяплей будзе.

— А пойдзе, — ціха сказаў Чыўін. — Пойдзе на мост. З такім тварам — пойдзе.

Твар у жанчыны, сапраўды, быў страшны. Змардаваны ганьбою і сорамам, чорны ад сарамотнейшага здзеку.

— На Пятніцкай, — скаліў зубы «сынок».

Але не паспеў апамятацца. У паветры раптам мільганулі ногі сцяпенства. У наступны момант ён усім целам ляснуўся аб ліпучы брук. Чыўін зноў узняў яго і, з дыхаўкай — адкуль набраліся старэчыя сілы? — шыбануў, упоперак, аб мур. Той толькі вякнуў, як кацянё, выпускаючы апошні дух.

— Навалач, — сычэў Чыўін. — Б… і замаскварэцкія. Г…, душамі гандляры. Мразь масляная… «Сцы з убоінкай».

Твар яго быў чырвоны. Баючыся, каб старога не хапіў удар, Алесь адцягваў яго ад нерухомага цела. Адцягнуў. Трымаючы за рукі. шэптам сказаў «мяцельшчыцы»:

— Жанчына. Ты, калі выпусцяць, не ідзі на мост… не ідзі да гэтай свалаты… Ідзі ў гасцініцу «Дрэздэн». Спытай Загорскага… Мы табе месца знойдзем, работу.

Яна ўзняла вочы, але сказаць нічога не магла, бо калаціліся вусны. Толькі схіліла галаву.