Пан Лес - Сыс Анатоль. Страница 8

Марыя

Вечнасьць зрывае пялёсткі з ружы…

сее, нібы насеньне,

па сухадолах людскія душы,

па чарназёмах каменьні.

Сонца ўрастае ў чужое поле

і вырастае з чужога,

а калі ўзыдзе —

сьвятлом, як сольлю,

раны пячэ нябогу.

З болем сваім ён пад дрэва сядзе,

высыпле жвір з сандаляў,

столькі самоты ў яго паглядзе,

колькі блакіту ў далях.

Птушка загледзіцца ў твар нябогі,

скрушна перажагнецца,

ад разьвярэджаных ног дарога

травамі захінецца.

Па чарназёмах гудуць каменьні,

душы — па сухадолах:

стань, небарака, стань на калені,

любіць пакорных доля.

Ён жа намацае лёс кавенькай,

выбрыдзе да жанчыны,

жыта зьмятае яна ў сявеньку

белым крылом гусіным.

— Сьветлая! — наймя ёй дасьць нябога. —

Выгаі мае раны,

Сьветлая, мроя мая й трывога,

золачак мой крамяны.

Сьветлая вымавіць:

— Я — Марыя,

з твару змахне змаршчынкі

і бедаку, як душу, раскрые

дзьверы сваёй хацінкі.

Зёлак настоіць на першым сьнезе,

нанач яго напоіць,

скура, як з вужа, зь нябогі зьлезе,

згіне з душы нябогасьць.

— Любы мой, — скажа яму Марыя, —

шчасьце тваё ў пакутах.

Дзьверы адчыніць, бы сьвет, старыя,

пойдзе на холад люты,

пойдзе, ды сьніцца начамі будзе:

з крыжам яго нібыта,

ходзіць па вёсках, па ўбогіх людзях,

Богам самім забытых.

Маналёг адступніка

Я трапіў у сіло журбы,

я сам у гэтым вінаваты,

я быў — здаецца, ўчора — быў

на радасьць і сяброў багаты.

Заўчасна разарваць сіло

я мог бы, ды баюся болю —

яно да жылаў прырасло,

як роздум мой прырос да столі,

пусты і быццам бы ня мой,

як знак сьціхотнага вар’яцтва,

і брыдкі па начох, як лой

ці кроў на езуіцкіх пальцах.

Адкуль, адкуль прыйшло яно?

Калі з граху, дык грэх мой — шчасьце.

Я сам, я сам прыдбаў яго —

гайворана віновай масьці.

*** Ён шкадаваў турэмных пацукоў…

Ён шкадаваў турэмных пацукоў,

карміў з рукі і, нават пасьля ката,

даваў лізаць ім на кайданах кроў,

а сам паглядам пілаваў на вокнах краты.

Ён ненавідзеў гэтых пацукоў,

калі ішоў чарговы раз да ката,

за тое, што лізалі яго кроў

і пільнавалі ад пагляду краты.

Ён ненавідзеў і любіў сяброў,

што прадалі яго за срэбнік кату.

Гаіла сонца прамянямі кроў

і пілавала прамянямі краты.

Штучная раса

Торф ня смокча

штучную расу,

і ня п’юць у лузе перапёлкі,

я зьбяру яе і аднясу

у агонь, бы ржавыя іголкі.

Ды агонь аддасьць расу назад,

скажа ўсьлед: «Я полымя шаную».

I яшчэ наўсьлед сабе пачую:

«Чалавек, як мог ты? Ты ж мой брат».

I раса мне скуру апячэ.

У агонь атруты больш ня кіну,

лепей сам пазбаўлюся вачэй,

але вочы брата не загінуць.

*** «Каб ты каменем стаў!»…

«Каб ты каменем стаў!»

I я стаў…

сярод поля.

Ані жыта засеяць, ані пожні ўзараць.

Разам з гневам у мне скамянела патоля —

ацяжэлых вачэй на людзей не падняць.

I калі б я заплакаў — паўпіваліся б сьлёзы

скамянелым струпеньнем у шчокі мае,

толькі я не заплачу, бо рана ці позна:

«Каб ты здраднікам стаў!» —

хтосьці зноў пракляне.

Вільня, 1864 год

Эшафот на Лукішкаўскім Пляцы

Перад сьмерцю зязюля кувае,

перад сьмерцю жыцьця многа зычыць,

а паходня, як сонца, палае,

ды жыцьця, як агню, не пазычыць…

Ты адкуль прыляцела, зязюля?

Можа, гоніць цябе па ўсім сьвеце,

быццам ястраб, шалёная куля,

быццам коршак, драпежны вецер.

Сьціхні ж, сьціхні, дурніца-птушка!

Ці ня чуеш: гудуць вяругі,

вецер шыбенікаў гушкае

і, як коршак, ірве харугвы.

Памаўчым…

Не збылася воля,

толькі лепшых сяброў забрала

і пакінула сярод поля

кос ды вілаў зламаных джалы.

Памаўчым,

але боль ня сьцішым —

будуць помніць забойцаў раны.

Слоў і клятваў ня трэба лішніх,

шлях да волі навек абраны.